ارتودنسی و درمان آپنه خواب در کودکان

خر و پف کردن در خواب در میان افراد در تمام سنین نسبتاً شایع است، اما نباید آن را عادی تلقی کنید. افراد بزرگسالی که با صدای بلند و شدید خر و پف می کنند ممکن است از آپنه خواب رنج ببرند، و همین ممکن است در مورد کودکانی که خر و پف می کنند یا صدای نفس کشیدن آنها هنگام خواب قابل توجه است نیز صحت داشته باشد.

خر و پف کردن معمولاً قابل توجه ترین شاخص آپنه انسدادی خواب (OSA) است که بدون خطر هم نیست. آپنه خواب علاوه بر آزار و اذیت افراد دیگر و اعضای خانواده که نزدیک فرد می خوابند، یک دسته وسیع عوارض جانبی طولانی مدت روی سلامت جسمی و ذهنی دارد. این عوارض، بویژه وقتی کودکان را تحت تأثیر قرار می دهند، نگران کننده هستند.

آپنه خواب چیست؟

آپنه انسدادی خواب نوعی اختلال جدی است که مشخصه ویژه آن تنفس غیر عادی در طول خواب است. افرادی که آپنه خواب دارند، وقتی خواب هستند، توقف های طولانی متعدد در تنفس دارند. این توقف های موقتی در تنفس باعث کاهش کیفیت خواب می شود و تأمین اکسیژن را تحت تأثیر قرار می دهد، و منجر به بروز پیامدهای نسبتاً جدی می شود.

آپنه خواب یکی از شایع ترین اختلالات خواب است. این شرایط می تواند کودکان و افراد بزرگسال، و نیز افراد را در هر دو جنسیت تحت تأثیر قرار داد، گرچه در مردان شایع تر است.

به دلیل شیوع آپنه خواب و تأثیرات احتمالی که می تواند روی سلامتی داشته باشد، مهم است افراد آگاه باشند که آپنه خواب چیست، چه انواعی دارد، چه علائمی دارد، چه عواملی موجب بروز آن می شوند، و چه درمان هایی دارد.

انواع آپنه خواب

سه نوع آپنه خواب وجود دارد:

• آپنه انسدادی خواب (OSA): این نوع آپنه زمانی اتفاق می افتد که مجرای تنفسی در پشت حلق به لحاظ فیزیمی مسدود می شود. این انسداد موجب بروز وقفه در تنفس می شود.
• آپنه خواب مرکزی (CSA): این نوع آپنه به این دلیل اتفاق می افتد که در سیستم مغز برای کنترل عضلات دخیل در تنفس یک مشکل وجود دارد، و منجر به تنفس کندتر و کم عمق تر می شود.
• آپنه خواب مختلط (CSA): وقتی فردی به طور همزمان هم OSA و هم CSA داشته باشد، تحت عنوان آپنه خواب مختلط یا آپنه خواب ترکیبی به آن اشاره می شود.

از آنجا که دلایل بنیادی آنها متمایز هستند، تفاوت های مهمی در علائم، علل، و درمان های OSA و CSA وجود دارند.

آپنه خواب چقدر شایع است؟

تخمین زده شده است که آپنه خواب انسدادی بین 2 تا 9 درصد از افراد بزرگسال را در ایالات متحده آمریکا را تحت تأثیر قرار می دهد، اما بسیاری موارد بدون تشخیص باقی مانده اند، که با این یافته ها همخوانی دارند که دریافته اند نرخ OSA بسیار بالاتر است. تعیین شیوع دقیق دشوار است زیرا ضوابط مختلفی را برای تشخیص شرایط استفاده می کنند. اگرچه یک یافته ثابت این است که OSA مردان را بیشتر از زنان تحت تأثیر قرار می دهد. این بیماری افراد را در تمام سنین می تواند تحت تأثیر قرار دهداما در بزرگسالان مسن بیشتر مشاهده می شود.

مشخص شده است که آپنه مرکزی خواب حدود 9% از افراد بزرگسال بالای 40 سال را تحت تأثیر قرار می دهد. مشخص شده است که این اختلال در زنان بیشتر از مردان بروز پیدا می کند.

و این داده ها نشان داده اند که، OSA بسیلر شایع تر از CSA است. برای این منظور، وقتی افراد راجع به “آپنه خواب” صحبت می کنند آنها به طور کلی به OSA اشاره دارند.

علائم و نشانه های آپنه خواب

هر سه نوع آپنه خواب علائم خاص مشترکی دارند:

• مختل شدن خواب که در آن ممکن است تنفس فرد دچار مشکل شود یا حتی هر بار ممکن است یک دقیقه متوقف شود.
• خواب آلودگی شدید در طول روز
• سر دردهای صبحگاهی
• تحریک پذیری
• تمرکز حواس محدود یا دشواری در درست فکر کردن

بسیاری از این علائم به دلیل بد بودن خواب و کاهش سطح اکسیژن اتفاق می افتند که نتیجه اختلال در تنفس هستند.

برخی علائم و نشانه های دیگر هستند که با آپنه انسدادی خواب ارتباط دارند:

• خر و پف کردن، مخصوصاً خر و پفی که صدای بلند دارد و شامل قطع شدن تنفس، نفس نفس زدن، خفگی، یا صدای خرخر است که ممکن است موجب بیدار شدن مختصر فرد شود.
• گلو درد یا خشکی دهان صبحگاهی
• نیاز مداوم به بیدار شدن برای ادرار کردن (تکرر ادرار)

خر و پف مزمن از جمله علائم شایع OSA است، اما به این معنا نیست که همه افرادی که خر و پف می کنند آپنه خواب دارند. خر و پف کردن در افرادی که CSA دارند نشانه شایعی نیست.

به طور کلی، افرادی که آپنه خواب دارند از مشکلات تنفسی خود در شب آگاه نیستند. به همین دلیل، آنها اغلب تنها از طریق اعضای خانواده یا شخصی که در نزدیکی آنها می خوابد متوجه این مشکل می شوند. خواب آلودگی شدید در طول روز، شایع ترین نشانه ای است که مورد توجه افرادی قرار می گیرد که آپنه خواب دارند و تنها زندگی می کنند.

علل بروز آپنه خواب

آپنه انسدادی خواب زمانی اتفاق می افتد که مجرای تنفسی فرد در طول خواب مسدود می شود. عوامل متعددی هستند که مشخص شده اند خطر انسداد و OSA را افزایش می دهند:

• ویژگی های آناتومی. اندازه و وضعیت قرار گیری گردن، فک، زبان، لوزه ها، و دیگر بافت هایی که در پس حلق واقع شده اند می توانند تأثیر مستقیم روی جریان هوا داشته باشند.
• چاقی. اضافه وزن داشتن عامل اصلی آپنه انسدادی خواب است و ممکن است ریسک فاکتور بنیادی در 60% موارد باشد. چاقی با باریک شدن آناتومیکال مجرای تنفسی ارتباط دارد، و تحیقیقات دریافته اند که 10% افزایش در وزن می تواند مساوی با 6 برابر افزایش خطر OSA باشد.
• استفاده از آرامبخش هایی شامل الکل. داروهای آرامبخش می توانند باعث شوند بافت های داخل حلق شل شوند، و باعث شوند مجرای تنفسی راحت تر دچار انسداد شود.
• سابقه خانوادگی. افرادی که یک یا چند نفر از بستگان نزدیک آنها آپنه انسدادی خواب داشته اند، بیشتر احتمال دارد که دچار این عارضه شوند.
• کشیدن سیگار. افراد سیگاری، مخصوصاً افرادی که به شدت سیگار می کشند، نرخ آپنه انسدادی خواب در آنها بالاتر از افراد غیر سیگاری است.
• خوابیدن به پشت. این شکل خوابیدن باعث می شود بافت های اطراف مجرای تنفسی راحت تر دچار ریزش و موجب بروز انسداد شوند.
• احتقان بینی. در افرادی که به علت احتقان، توانایی نفس کشیدن از راه بینی کاهش یافته است بیشتر احتمال دارد که آپنه انسدادی خواب را تجربه کنند.
• ناهنجاری های هورمونی. شرایط هورمونی مانند کم کاری تیروئید (تیروئید کم کار) و آکرومگالی (هورمون رشد بیش از حد) ممکن است با ایجاد تورم بافتی نزدیک مجاری تنفسی و یا با ارتباط با خطر چاقی فرد، ممکن است خطر آپنه انسدادی خواب را افزایش دهند.

در CSA تنفس به شکلی متفاوت با OSA تحت تأثیر قرار می گیرد. به جای آنکه انسداد موجب ایجاد وقفه های تنفسی شود، مشکل از نحوه برقراری ارتباط مغز با عضلاتی که مسئول تنفس هستند نشأت می گیرد. بویژه، پایه مغز نمی تواند به اندازه کافی سطوح در اکسید کربن موجود در بدن را درک کند، که منجر به کندتر و کم عمق تر شدن تنفس کمتر از حدی می شود که باید باشد.

علل برز آپنه انسدادی خواب

به طور خلاصه می تواند به علل زیر اشاره کرد:

• کاهش یا تغییر تن عصبی عضلانی در مجرای تنفسی فوقانی
• افزایش حجم بافت نرم اطراف مجرای تنفسی
• افزایش سن (از دست رفتن کلی توانایی عضلانی در سراسر بدن)
• شرایط عصبی عضلانی
• وجود ساختارهای غیر عادی مجاور که باعث باریک شدن مجرای تنفسی می شوند (مانند بزرگ شدن لوزه ها، آدنوئیدها، ستون های حلق، و زبان کوچک).

شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه عوامل زیر نیز موجب بروز آپنه انسدادی خواب می شوند:

• موقعیت دندان ها
• عرض قوس هانی دندانی
• اندازه حفره بینی
• طول فرنوم زبانی

چرا آپنه انسدادی خواب مهم است؟

OSA در افراد بزرگسال موجب خواب آلودگی در طول روز، اختلالات شناختی، تصادفات رانندگی، و تحت فشار قرار گرفتن در روابط خانوادگی می شود. علاوه بر این، باعث ایجاد خر و پف شبانه با مکث های متناوب، بی قراری، و مراجعه مکرر به دستشویی می شود. دست آخر اینکه موجب بروز فشار خون بالا، سکته های مغزی، کاهش امید به زندگی، و حتی مرگ شود.

کودکانی که آپنه انسدادی خواب دارند نیز در طول روز دچار مسائلی مانند مشکلات رفتاری، اختلالات یادگیری، و بی توجهی می شوند. در طول شب نیز آنها تنفس پر سر و صدا و با زحمت، بی قراری، تنفس دهانی، وضعیت های غیر عادی بدن، و شب ادراری دارند. OSA علاوه بر این می تواند باعث عدم رشد و همچنین تعداد زیادی از مشکلات قلبی و گردش خون در جوانان مبتلا شود.

آپنه انسدادی خواب چقدر شایع است؟

مطالعات اخیر حاکی از این هستند که شیوع OSA 1 تا 4% از کودکان با وزن نرمال است. اما این رقم در کودکانی که چاق هستند تا بیش از 50% افزایش می یابد. 10% از مردان و 3% از زنان بین 30 تا 50 سال OSA دارند. این رقم در افراد بالای 50 سال به دلیل کاهش قدرت کلی عضلانی آنها، در زنان 9% و در مردان 17% افزایش می یابد. شیوع OSA در مردان و زنان چاق تا بیش از 75% افزایش پیدا می کند.

ریسک فاکتور های آپنه انسدادی خواب

کاهش قدرت عضلانی مجرای تنفسی فوقانی که به آن اجازه ریزش می دهد، علت بروز OSA است. مهم تر از همه اینکه، هر چیزی که باعث ایجاد، کاهش، یا با بروز آن ارتباط داشته باشد، می تواند یک عامل باشد. کاملاً واضح است که چاقی عامل درجه یک است زیرا موجب کاهش قدرت عضلات همراه با کاهش حجم مجرای تنفسی به دلیل رسوبات چربی می شود. عوامل دیگر عبارتند از بالا رفتن سن، حوادث، اختلالات عصبی عضلانی، مردان، داشتن قطر بزرگتر گردن، کشیدن سیگار، و ژنتیک.

در کودکان، هیپرتروفی لوزه هاو آدنوئید یک فاکتور اساسی است. توجه به این نکته مهم است که هیچ رابطه مستقیمی بین ساختار جمجمه و صورت و SDB (از جمله انقباض قوس دندانی، کشیدن دندان، درمان با هدگیر، یا عقب بردن دندان های قدامی) در کودکان مشخص نشده است.

روش های درمان آپنه خواب

در صورتی که علائم آپنه خواب دارید، باید به پزشک مراجعه کنید. بدون پی بردن به علت بنیادی آپنه خواب، درمان آن دشوار است. در صورت لزوم، پزشک می تواند بررسی خواب شبانه بیمار را به منظور تجزیه و تحلیل آن و نیز تنفس بیمار انجام دهد.

در صورتی که OSA یا CSA تشخیص داده شوند، درمان اغلب در بهبود خواب و کاهش خطرات دراز مدت مشکلات سلامتی مؤثر است. پزشکی که با وضعیت بیمار آشنایی دارد بهترین گزینه برای پرداختن به مزایای احتمالی و خطرات درمان و ارائه توصیه های ویژه است.

تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، کاهش مصرف داروهای آرامبخش، و خوابیدن به پهلو می توانند برخی موارد OSA را کاهش دهند. درمان معمول دیگر استفاده شبانه از دستگاه فشار هوای همواره مثبت (CPAP) یا دستگاه فشار هوای مثبت دو سطحی (BiPAP) است. این ابزارها هوا را از داخل ماسکی به درون مجرای تنفسی بیمار هدایت می کنند تا در طول خواب آن را باز نگهدارند.

برخی از انواع ابزارهای دهانی که فک و زبان را در موقعیت خاصی قرار می دهند برای افرادی که ویژگی های آناتومیکال خاص دارند که منجر به بروز OSA خفیف می شود گزینه خوبی هستند. بعلاوه، گرچه جراحی معمولاً نخستین گزینه درمان نیست، اما با کمک آن بافت اضافی برداشته می شود و مجرای تنفسی باز می شود. برای کمک به خواب آلودگی طی روز نیز ممکن است داروهایی تجویز شوند.

کدام پزشک ها می توانند به درمان آپنه انسدادی خواب کمک کنند؟

گرچه آپنه انسدادی خواب نیاز به تشخیص توسط متخصص دارد، ارتودنتیست ها به خوبی قادر به تشخیص رشد و پیشرفت مشکلاتی هستند که خطر آپنه خواب را افزایش می دهند. علاوه بر این، آنها به پیدا کردن راهکاری مؤثر برای درمان کمک کنند.

ارتودنتیست ها در زمینه صاف و یکدست کردن دندان ها و اصلاح بایت تخصص دارند و به عنوان پزشک همیشه به دنبال راهی هستند تا لبخندی جذاب و سالم به بیماران خود هدیه دهند. اگر درمانی وجود داشته باشد که بهتر، سریع تر، یا کم هزینه تر باشد، ارتودنتیست سعی می کند آن را به شما ارائه دهد. در عین حال، اگر دلیلی برای اثبات این ادعا وجود ندارد که بتوان از یک بیماری پیشگیری نمود یا آن را درمان کرد، وظیفه دارند که این ادعا را مطرح نکنند.

علاوه بر این، پزشکان این مسئولیت را دارند که اطمینان حاصل کنند درمانی که ارائه می دهند هیچ آسیبی به بیماران آنها وارد نمی کند، و در آینده نیز هیچ پیامد بدی بخواهد داشت. بخش مهمی که در پس پزشک بودن قرار دارد این است که باید بتوان علمی که پشت راهکارهای درمانی مختلف وجود دارند را ارزیابی کرد و تحت تأثیر بازاریابی هوشمندانه و برندهای مشهور قرار نگیرند. به همین دلیل، همه ارتودنتیست ها به عنوان بخشی از آموزش های خود یاد می گیرند تحقیق کنند و نتایج را تعبیر کنند.

آیا هیچ ارتباطی بین ارتودنسی و آپنه انسدادی خواب وجود دارد؟

یکی از حوزه های پزشکی که در دو دهه اخیر مورد توجه متخصصان ارتودنسی قرار گرفته است، آپنه انسدادی خواب (OSA) است. از آنجا که دندان ها به حفره بینی، زبان، و حلق نزدیک هستند، جای تعجبی وجود ندارد که برخی ادعا کرده اند که ممکن است بین وضعیت دندان ها و شیوع این اختلال رابطه وجود داشته باشد. اگر بتوان اثبات کرد که برخی تکنیک های ارتودنتیک به درمان یا پیشگیری از آپنه انسدادی خواب کمک می کنند، ارتودنتیست شما حتماً آن درمان را ارائه خواهد داد. بعلاوه، اگر بدانند که برخی تکنیک های خاص موجب برو یا وخیم تر شدن این شرایط می شوند، حتماً از انجام آن اجتناب می کنند.

چرا برخی افراد معتقدند فرایندهای ارتودنتیک موجب بروز آپنه خواب می شوند؟

دلیل اینکه برخی افراد تصور می کنند که برخی فرایندهای ارتودنتیک موجب بروز آپنه خواب می شوند، درمان هایی هستند که دندان های قدامی را به طور “منطقی” رو به عقب جابجا می کنند و همچنان زبان را نیز به همان مقدار رو به عقب می رانند. آنها معتقدند که اگر زبان رو به عقب رانده شود، می تواند مجرای تنفسی را مسدود کند و موجب بروز آپنه یا هیپوپنه (انسداد کامل یا جزئی مجرای تنفسی) شود.

کدام فرایندهای ارتودنسی ادعا شده است که موجب بروز آپنه خواب می شوند؟

فرایندهای ارتودنسی که می توانند دندان های قدامی را رو به عقب جابجا کنند عبارتند از هدگیر، رترکشن (عقب کشیدن) دندان ها، اکسترکشن (کشیدن، دندانها، جراحی کوچک کننده فک. هدگیر در بیماران در حال رشد، با محدود کردن رشد رو به جلوی قوس دندانی بالا می تواند برای اصلاح رشد استفاده شود، یا در بیمارانی که در حال رشد نیستند، برای عقب کشیدن دندان های قدامی استفاده شود. ابزارهای رترکشن (عقب برنده) مانند رابربندها، اسپرینگ ها، و غیره نیز با جابجا کردن رو به عقب دندان های فک بالا عمل می کنند، که عموماً با استفاده از دندان های فک پایین به عنوان تکیه گاه انجام می شود. کشیدن دندان های دائمی برای حل مشکل فشردگی و نامرتبی دندان ها، به منظور ایجاد فضای بیشتر برای کاهش اوربایت، یا ترکیبی هر دو تجویز می شود. جراحی کوچک کردن فک نیز برای یکسان سازی ارتفاع یک فک با فک دیگر استفاده می شود. رایج ترین نمونه این نوع جراحی ها عقب بردن فک پایین برای اصلاح آندربایت است.

آیا هیچ شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه درمان ارتودنسی موجب آپنه خواب شود؟

پس از مرور هزاران مقاله در این زمینه، هیچ شواهدی پیدا نشد که این ادعا را حمایت کند که جابجا کردن دندان های قدامی رو به عقب بتواند موجب بروز آپنه خواب شود. مطالعاتی که به صورت ویژه برای بررسی تأثیرات هدگیر، رترکشن، اکسترکشن، یا جراحی فک طراحی شده بودند، نتوانستند هیچ ارتباطی بین این فرایندها و افزایش شیوع آپنه خواب، چه بلافاصله پس از درمان و چه مدت ها بعد در طول زندگی، نشان دهند. تحقیقات هیچکدام از این ادعاها را حمایت یا تأیید نمی کنند. بنابراین هیچ درمان ارتودنسی موجب بروز آپنه خواب نمی شود.

درمان ارتودنسی در درمان آپنه خواب چه نقشی دارد؟

ارتودنتیست ها به نقش خود برای درمان آپنه خواب واقف هستند. آنها می دانند متخصص درمان OSA نیستند، بلکه در زمینه ارتودنسی تخصص دارند و می خواهند بهترین مراقبت ها را به بیماران خود ارائه دهند. ارتودنتیست ها می توانند بیماران خود را بررسی کنند و افرادی که در معرض خطر هستند را شناسایی نمایند و آنها را به یک متخصص خواب قابل اعتماد ارجاع دهند که ابزارهای مناسب برای تشخیص و درمان این شرایط را در اختیار دارد. اگر پزشک احساس کرد که ارتودنتیست می تواند به درمان کمک کند، بیمار را به ارتودنتیست ارجاع می دهد.