ارتودنسی و پوسیدگی دندان
یکی از سوالات شایع مراجعین کلینیک های ارتودنسی این است که آیا ارتودنسی موجب پوسیدگی دندان می شود؟ افرادی که در آستانه شروع درمان ارتودنسی هستند نیز معمولا” نگران پوسیده شدن دندانهای خود در خلال درمان ارتودنسی هستند. البته خود لغت پوسیدگی دندان درجات و شدت های مختلفی دارد و در معنای علمی از آن به عنوان دکلسیفیکاسیون یاد می شود.
پوسیدگی دندان یکی از عوارض شایع ارتودنسی
دکلسیفیکاسیون مینا یکی از عوارض جانبی درمان ارتودنسی است. مطالعات صورت گرفته از شیوع نسبتا” بالای پوسیدگی در میان بیماران تحت درمان ارتودنسی حکایت دارند و دلیل آن نیز دشواری انجام و سهل انگاری فرد در رعایت بهداشت مناسب عنوان شده است. شیوع این پوسیدگی با افزایش سن و افزایش مدت زمان درمان افزایش می یابد.
پوسیدگی یک فرایند چند عاملی قابل برگشت است. دو گروه ویژه از باکتریها در آغاز پوسیدگی نقش دارند که عبارتند از استرپتوکوکوس موتانس و لاکتوباسیلوس. اگر پوسیدگی ایجاد شده درمان نشده باقی بماند به درد، نکروز پالپ و در نهایت از دست رفتن دندان منجر خواهد شد.
بهداشت دهان و دندان ضعیف یکی از اصلی ترین مشکلاتی است که در بیماران تحت درمان ارتودنسی دیده میشود. ابزارهای ارتودنسی با ایجاد گیر پلاک (plaque retention) محیط مناسبی را برای تجمع باکتریها و ایجاد پلاک فراهم میکنند.
ایجاد لکه های سفید روی دندان
این شرایط منجر به ایجاد نقاط سفید رنگ بر روی دندانها می شود که تحت عنوان ” لکه سفید دندانی ” شناخته میشوند و ناشی از demineralization ایجاد شده توسط باکتریها هستند. در این مرحله، پوسیدگی همچنان قابل برگشت است؛ به این معنا که ترکیبات موجود در بزاق با اعمال فرایند remineralization می توانند جلوی پیشرفت پوسیدگی را گرفته و آنرا متوقف کنند. با این حال اگر بهداشت ضعیف دهان و دندان همچنان ادامه پیدا کند این نقاط سفید با ایجاد حفره بر روی دندانها به پوسیدگی غیر قابل برگشت تبدیل خواهند شد.
پوسیدگیهای ایجاد شده در طول درمان ارتودنسی عموما در سطح صاف دندانها ( خصوصا سطح buccal که براکتها قرار دارند ) رخ می دهند و مطالعات صورت گرفته، شیوع آن را بسیار متغیر و بین 2% تا 96% عنوان کرده اند. عوامل متعددی در افزایش ریسک ایجاد پوسیدگی نقش دارند که قابل توجه ترین آنها عبارتند از: عدم دسترسی کامل به ضایعات به واسطه وجود براکتها و bandها، کاهش PH در حال استراحت دهان، افزایش حجم پلاک دندانی و تغیر سریع در ترکیب فلور نرمال دهان.
دندانهای لترال فک بالا، کانینهای فک بالا و پرمولارهای فک پایین بیشترین احتمال درگیری را در میان دندانها دارند. گفته میشود با آنکه احتمال پوسیدگی در هر دندانی وجود دارد، demineralization عموما در دندانهای قدامی بیشتر است.
پیشگیری از پوسیدگی دندان طی درمان ارتودنسی
برای حفظ بهداشت دهان و دندان در دوران انجام درمان ارتودنسی، در هر جلسه ملاقات،دندانها از نظر وجود نقاط demineralization توسط متخصص ارتودنسی مورد بررسی قرار می گیرند و اگر بیمار نتواند بهداشت مناسب دهان را رعایت نماید، نیاز به تمهیدات حرفه ای نظیر جرمگیری و بروساژ خواهد بود. اگر عدم همکاری بیمار ادامه پیدا کند، در موارد شدید ،ممکن است نیاز به توقف درمان و خارج کردن زودهنگام ابزارهای ارتودنسی از دهان باشد.
رژیم غذایی مناسب نیز در به حداقل رساندن سایش های مینایی (enamel erosion) نقش بسیار مهمی دارد. از آنجا که نوشیدنیهای گازدار ،رایجترین دلایل erosion می باشند، باید تا حد امکان از استفاده از آنها در درمانهای ثابت خودداری نمود.
تاثیر رعایت بهداشت دهان و دندان بر کاهش پوسیدگی دندان
در یکی از آخرین مطالعاتی که در این باره صورت گرفته است، دو گروه 45 نفره از بیماران تحت بررسی قرار گرفتند :در گروه اول دوره درمان 6 ماه و در گروه دوم طول دوره درمان 12 ماه بوده است. مدت زمان مسواک زدن در دو گروه 5-3 دقیقه و تکنیکهای مسواک زدن در دو گروه یکسان بود. پس از اتمام درمان، دو گروه از نظر وجود پوسیدگیها مورد ارزیابی قرار گرفتند که نتایج حاصله را در دو جدول زیر ملاحظه میکنید.
جدول اول شیوع بیشتر پوسیدگی را در میان گروه دوم با میزان 61% نشان میدهد. در حالیکه این میزان در گروه اول 33% بوده است. جدول 2 بیانگر آن است که در گروه 6 ماهه پوسیدگیها اغلب در 4/1 خلفی نیمه راست فک رخ داده اند، در حالیکه در گروه 12 ماهه پوسیدگیها بیشتر در 4/1 خلفی نیمه چپ فک پایین اتفاق افتاده اند. دلیل نیز آن است که که چون بیشتر بیماران راست دست هستند، سمت چپ فک خود را بهتر مسواک میزنند و به همین دلیل بیشتر پوسیدگیها در نیمه راست فک رخ می دهند. با افزایش مدت زمان درمان به 12 ماه، به تدریج رعایت بهداشت دهان در سمت چپ نیز کاهش یافته و علاوه بر دندانهای سمت راست دندانها سمت چپ نیز شروع به پوسیدگی کرده اند.
این مطالعه اهمیت رعایت بهداشت مناسب دهان و دندان را نشان میدهد. از آنجا که تقریبا تمامی فاکتورها در گروه 6 ماهه و 12 ماهه یکسان بوده و تنها مدت زمان درمان متفاوت است؛ افزایش میزان پوسیدگی در گروه 12 ماهه بیانگر آن است که با افزایش مدت زمان درمان، اشتیاق و علاقه بیماران به رعایت بهداشت مناسب دهان کاهش می یابد.
در پایان تاکید مجدد این مطلب را حایز اهمیت میدانیم که همکاری و همراهی بیمار در رعایت موارد بهداشت دهان و دندان مهمترین عامل در جلوگیری از گسترش ضایعات پوسیدگی در بیماران تحت درمان ارتودنسی ثابت میباشد. برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه میکنیم مقاله (رعایت بهداشت در حین درمان ارتودنسی) را مطالعه کنید.
لزوم رعایت بهداشت ارتودنسی
مطلب دیگری که در این قسمت به نظر می رسد بایستی به آن پرداخته شود،نقش بهداشت افراد در درمان ارتودنسی است.بیشتر از آنچه خود ارتودنسی قابلیت آسیب زنندگی داشته باشد،عدم رعایت بهداشت در حین ارتودنسی پتانسیل آسیب را دارد. اگر فردی براکت ارتودنسی روی دندانهای خود داشته باشد و بهداشت ارتودنسی را رعایت نکند،بیشتر از حالتی که بریس ندارد دندانهای خود را می پوساند ولی اگر فردی که براکت دارد،رعایت بهداشت ارتودنسی بکند،دلیلی ندارد که دندانهای خود را بپوساند.در اصل پاسخ به این سوال که آیا ارتودنسی موجب پوسیدگی می شود بیشتر از آنچه به ارتودنسی مرتبط باشد،به رعایت اصول بهداشتی خود فردی دارد که ارتودنسی انجام می دهد.