حركت دندان در ارتودنسی چگونه است ؟

حرکت دندان در ارتودنسی یکی از فرآیند های کلیدی در درمان ناهنجاری‌ های فکی و دندانی است که به کمک اعمال نیرو های کنترل‌ شده و تدریجی ، باعث جا به‌ جایی دندان‌ ها به موقعیت صحیح می‌ شود. این حرکت به‌ مرور زمان و با استفاده از وسایلی مانند براکت‌ ها ، سیم‌ ها و کش‌ ها انجام می‌ گیرد تا علاوه بر بهبود زیبایی لبخند ، عملکرد صحیح دهان و فک نیز حاصل شود. درک دقیق مکانیزم حرکت دندان‌ ها و واکنش استخوان‌ های فک به نیروی  ارتودنسی نامرئی ، نقش مهمی در طراحی یک برنامه درمانی موفق دارد.

زمان شروع حرکت دندان در ارتودنسی

اساس نتیجه گرفتن از درمان ارتودنسی ، اعمال فشار براکت ها روی دندان و سپس حرکت دندان ها در موقعیت صحیح است که به طور معمول بلافاصله پس از نصب براکت ‌ها آغاز می ‌شود ، اما این تغییرات در ابتدا بسیار جزئی و نامحسوس هستند. به تدریج استخوان اطراف دندان‌ ها تحت فشار قرار می‌گیرد و فرآیند بازسازی استخوان شروع می ‌شود.

به گفته دکتر فرزین اصلانی ، متخصص ارتودنسی در تهران ، این فرآیند بیولوژیکی که شامل تحلیل و باز سازی استخوان است ، زمان‌ بر بوده و معمولاً چند روز تا چند هفته طول می‌کشد تا نتایج اولیه آن قابل مشاهده باشد. در واقع ، بیمار ممکن است در هفته اول فقط احساس فشار یا درد خفیفی داشته باشد ، بدون اینکه حرکت محسوسی در دندان ‌ها دیده شود. حرکت قابل مشاهده دندان ‌ها معمولاً از هفته دوم به بعد آغاز می‌ شود. هرچند سرعت حرکت دندان ‌ها به عواملی مانند سن ، وضعیت استخوان فک و نوع مشکل ارتودنسی بستگی دارد. بنابراین ، هرچند حرکت دندان ‌ها از همان ابتدا شروع می‌ شود ، اما نتایج قابل لمس آن نیاز به زمان دارد.

انواع جابجایی دندان در ارتودنسی

حرکت دندان در ارتودنسی به شکل های مختلف به شرح زیر است :

1. جابجایی نوک تاج دندان Crown tipping : این نوع جابجایی عبارت است از کج شدن تاج دندان بدون جابجایی نوک ریشه ی آن ، اين نوع حركت معمولا همانى است كه در پلاك هاى متحرك ارتودنسى رخ مى دهد.

2.جابجایی نوک ریشه ی دندان Root tipping : این نوع جابجایی عبارت است از کج شدن نوک ریشه ی دندان بدون اینکه تاج دندان حرکت کند.رخداد اين حركت ارتودنسى نيازمند ارتودنسى ثابت (يا همان سيم بستن دندانها) مى باشد.

3. جابجایی روی محور گشتاور Torquing : تعریف گشتاور از ارتودنسى ثابت شکل گرفته است و در ديگر وسايل ارتودنسى (مثل الاينرهاى شفاف) گرچه هیچ سیم و براکتی وجود ندارد اما این مفهوم به همان شکل است. در درمان با استفاده از الاینرهای شفاف ، چرخش بر محور گشتاور به معنای جابجایی دندان ها در سمت باکال و زبانی حول نقطه ی مرکزی دندان است، بنابراین تاج و ریشه ی دندان در جهات مختلف یکدیگر حرکت می کنند. به شکل سنتی ، نیروی چرخشی نیاز است تا شیب تاج دندان تنظیم شود.

4. جابجایی چرخشی Rotation : حرکت دندان در ارتودنسی به این شکل عبارت است از چرخش دندان ، حول محور طولی دندان.اين نوع جابجايى دندان احتمال زيادى براى برگشت ارتودنسى دارد.

5. جابجایی انتقالی Translation : در این نوع جابجایی بدون تغییر در شیب دندان در محور طولی آن، دندان در امتداد مسیر اکلوزال خود جابجا می شود.

6. جابجایی رو به بیرون Extrusion : این حرکت عبارت است از حرکت دندان رو به خارج ساختار حمایت کننده ی آن.

7. جابجایی رو به داخل Intrusion : در این نوع حرکت دندان در ارتودنسی ، دندان ها به درون ساختار حمایتی خود حرکت داده می شود.

8. جابجایی به سمت دیستال دندان ها Distalization : در این نوع جابجایی دندان ها در امتداد مسیر اکلوزال و به سمت خارج خط وسط دندان ها حرکت می کنند.

9. جابجایی به سمت مزیال دندان ها Mesialization : در این نوع جابجایی دندان ها در امتداد مسیر اکلوزال و به سمت خط وسط دندان ها حرکت می کنند.

10.گسترده یا وسیع کردن عرض دندان ها Expansion : گسترده کردن عرض دندان ها عبارت است از جابجایی دندان های عقب به سمت خارج خط وسط دندان ها.

11. پروکلینیشن Proclination :پروکلینیشن به جابجایی نوک تاج دندان های قدامی به سمت لب ها گفته می شود.

12.جابجایی دندان ها به سمت زبانی آنها Lingualization : در این نوع حرکت دندان ها در ارتودنسی ، حرکت به سمت زبان است.

حرکت دندان ها پس از اتمام ارتودنسی ادامه دارد ؟

حتما شما هم شنیده اید که امکان بازگشت نتیجه ارتودنسی پس از اتمام درمان وجود دارد زیرا خاصیت ارتجاعی بافت ‌های نگهدارنده دندان‌ ها و حافظه موقعیتی آن‌ ها سبب می شود دندان ها به جایگاه قبلی خود تمایل داشته باشند اما این مسئله جای نگرانی ندارد و روش های کنترلی برای پیشگیری از وقوع آن به کار گرفته می شود. استفاده از وسیله ‌ای به نام «ریتینر» یا نگهدارنده در کنترل حرکت دندان در ارتودنسی موثر است که متخصص ارتودنسی به بیماران توصیه می کند تا دندان ‌ها در موقعیت جدید تثبیت شوند و از بازگشت به وضعیت نامرتب قبلی جلوگیری شود. اگر ریتینر به‌ طور منظم و طبق توصیه ارتودنتیست استفاده نشود ، احتمال بازگشت دندان ‌ها به حالت اولیه افزایش می ‌یابد. مدت زمان استفاده از ریتینر بسته به شرایط هر فرد متفاوت است ، اما اغلب ماه‌ ها تا چند سال ادامه دارد. بنابراین ، برای حفظ نتایج ارتودنسی ، پیروی دقیق از دستورات پس از درمان اهمیت زیادی دارد.

مراحل جابجایی دندان ها در ارتودنسی

جابجایی ارتودنتیک دندان ها در نتیجه ی فشاری که به دندان ها وارد می شود صورت می گیرد. این جابجایی طی سه مرحله انجام می شود: جابجایی ابتدایی در قسمت نوک دندان، فاز تأخیرى( بین تحریک و واکنش)، جابجایی تدریجی دندان.

• فاز اول جابجایی

زمانی که به تاج دندان فشار وارد می شود، جابجایی ابتدایی در قسمت نوک دندان رخ می دهد. الیاف لیگامان پریودنتال (PDL) در کنار استخوان آلوئولار به سمتی که به آن فشار وارد می شود، فشرده می شود. در سمت مخالف ، درست مقابل محلی که به آن فشار وارد می شود ، الیاف لیگامان گسترده می شود و فشار خفیفی را تجربه می کند.

مرکز مقاومت دندان به عنوان نقطه ای شناخته می شود که فشار وارده روی آن باعث می شود دندان به صورت کاملاً خطی در مسیر وارد آمدن فشار جابجا شود. از آنجا که به تاج دندان فشار وارد می شود ، از مرکز مقاومت، نوک دندان، دور است. محل مرکز مقاومت دندان بسته به طول ریشه ی دندان و میزان حمایت استخوان پریودنتال متفاوت است، در نتیجه نوع دقیق حرکت دندان در ارتودنسی که اتفاق می افتد تغییر می کند. این عوامل در کنار عرض الیاف لیگامان پریودنتال و نیز میزان فشار، روی جابجایی ابتدایی در قسمت نوک دندان تأثیر می گذارند.

• فاز دوم جابجایی

فاز تأخیر بین تحریک و واکنش عبارت است از تأخیر در جابجایی، که نشان دهنده ی تجدید قوای سلول ها و ایجاد فضای بسیار ریزی است که به الیاف لیگامان پریودنتال و استخوان پیرامون دندان اجازه می دهد بازسازی شوند. این همان دوره ای است که سلول های استئوکلاست به این منطقه گسیل می شوند و استئوبلاست ها فعال می شوند. (استئوکلاست ها سلول هایی هستند که در استخوان انباشته می شوند و مسئولیت جذب و تحلیل استخوان را به عهده دارند. استئوبلاست ها سلول هایی هستند که مسئولیت تولید استخوان را به عهده دارند.)

مدت زمان حرکت دندان در ارتودنسی در این مرحله ، به میزان فشاری بستگی دارد که به دندان وارد می شود. در صورتی که فشار زیادی به دندان وارد شود، ریشه ی دندان از قسمتی که فشرده می شود کاملاً به دیوار آلوئولار نزدیک می شود، و عروق موجود در آن منطقه کاملاً فشرده می شوند. در نتیجه، منطقه ای بدون سلول یا شفاف باقی می ماند، که اصطلاحاً بافت هیالینیزه شده (hyalinized) نامیده می شود. باید این بافت برداشته شود تا جابجایی دندان صورت گیرد. این اتفاق با تضعیف فرایند تحلیل رخ می دهد، جایی که درون فضای مغز استخوان همجوار استئوکلاست وجود دارد و استخوان های پیرامون منطقه ی فاقد سلول را جذب می کند.

فاز تأخیرى جابه جایی دندان در ارتودنسی ، می تواند بین چند روز تا چند هفته طول بکشد. استفاده از نیروی نور می تواند ایجاد بافت هیالینیزه شده را به حداقل میزان ممکن خود برساند، در نتیجه طول زمانی این مرحله کاهش خواهد یافت.

• فاز نهایی جابجایی

مرحله ی نهایی شامل بازسازی واقعی استخوان می شود، که عبارت است از تشکیل استخوان در منطقه ی مخالف اعمال فشار و تحلیل و جذب استخوان از منطقه ی تحت فشار است. این فرایند منجر به جابجایی دندان، کاهش کشش و فشار و نیز بی اثر شدن ابزار می شود. به طور خلاصه باید گفت که تحلیل استخوان در سمتی اتفاق می افتد که به الیاف لیگامان پریودنتال فشار وارد می شود، در حالی که تشکیل استخوان در سمت مخالف آن رخ می دهد.

معمولاً در مراحل اولیه ی حرکت دندان در ارتودنسی ، استخوان های اطراف آنها واکنش التهابی حاد از خود نشان می دهند. سیتوکین ها، که توسط سلول های تک هسته ای ترشح می شوند، از جمله واسطه های شیمیایی هستند که ممکن است به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با سلول های استخوانی تأثیر متقابل روی یکدیگر داشته باشند. سیتوکین هایی مانند IL-1 می توانند باعث تولید و ترشح مواد متعددی شوند، از جمله پروستاگلاندین ها و انواع فاکتورهای رشد. تحقیقات حاکی از آن است که پروستاگلاندین موجب تحلیل استخوان و افزایش میزان جابجایی ارتودنتیک می شود.