تحلیل ریشه دندان در ارتودنسی

هنگامی که صحبت درمان ارتودنسی پیش می آید، افراد برای اینکه از انجام آن شانه خالی کنند، عوارض منفی آن را مطرح می کنند. یکی از مسائلی که به عنوان عوارض منفی درمان ارتودنسی مطرح می باشد،تحلیل ریشه دندان می باشد. در مقاله پیش رو قصد داریم بحث کنیم که آیا تحلیل ریشه دندان در ارتودنسی امری شایع می باشد؟ علل این تحلیل ریشه چه می تواند باشد و چگونه می توان از آن اجتناب کرد؟

فرآیند تحلیل ریشه دندان

تحلیل ریشه دندان یک فرایند پاتولوژیک است که باعث کوتاه شدن طول ریشه دندان میشود. با وجود آنکه این فرایند عموما بدون علایم و نشانه است در صورت عدم تشخیص به موقع میتواند موجب لق شدن حرکت دندانها و در نهایت از دست رفتن دندانها شود. در ارتودنسی نیز تحلیل ریشه دندان نوعی تحلیل ریشه پاتولوژیک می باشد که به علت از بین رفتن نواحی مشخصی از ریشه دندان بر اثر اعمال نیرو رخ میدهد و عموما به عنوان یکی از جوانب منفی درمان ارتودنسی محسوب میشود.

زمانی که یک دندان حرکت میکند الیاف پریودنتال در سمت وارد شدن نیرو نکروزه میشوند و یک ناحیه بدون سلول (cell free) و هیالیزه شروع به تشکیل شدن میکند. در ادامه استئوکلاست ها ( نوعی از سلولهای استخوانی ) شروع به جذب و تخریب استخوان در ناحیه آلوئولار مجاور میکنند تا فضا برای حرکت دندانها فراهم شود و درنهایت استئوبلاست ها نیز که نوعی دیگر از سلولهای استخوانی اند جای خالی دندان را مجددا با استخوان پر میکنند. اگر نیروی وارد شده توسط ابزار های ارتودنسی به میزان مناسبی باشد بالانس فیزیولوژیک استخوان و دندان مجاور حفظ خواهد شد.

تحقیقات صورت گرفته نشان میدهند نیروی لازم برای حرکت دندانها بین 7 تا 26 گرم بر سانتیمتر مربع است. زمانی که نیرو از این حد آستانه فراتر رود تحلیل ریشه آغاز میشود و زمانیکه نیروی وارد شده کمتر از این میزان باشد تحلیل ریشه حداقل خواهد بود. البته این همه موضوع نیست؛ فاکتورهای متعدد در تحلیل ریشه دندان در درمان ارتودنسی موثرند از جمله طول دوره درمان, جهت اعمال نیرو, جهت حرکت دندان و میزان جا به جایی اپیکال آن, مداوم یا منقطع وارد شدن نیرو, نوع ابزار  مورد استفاده و تکنیک درمانی در حال اجرا؛ که سعی میکنیم در ادامه به اهمیت برخی از آنها اشاره کنیم

تاثیر ارتودنسی بر تحلیل ریشه دندان ها

در سال 2009 تحقیقی صورت گرفت تا تاثیر وارد شدن نیرو به صورت مداوم یا منقطع را بر تحلیل ریشه دندان بررسی کند. در این بررسی که درمدت 6 هفته صورت گرفت در یک گروه بعد از هر 14 روز اعمال نیرو، یک وقفه 3 روزه وجود داشت و در گروه دیگر نیروها 6 هفته به طور مداوم وارد شدند نتایج حاکی از آن بودند که در گروه اول تحلیل به میزان کمتری رخ داده بود.

در تحقیق دیگری که درسال 2011 صورت گرفت میزان تاثیر نیروهای سبک و سنگین در طول 4, 8 و 12 هفته مورد بررسی قرار گرفت. تفاوت قابل ملاحظه ای بین تحلیل ریشه دندانها در این بازه وجود داشت. نیروهای سبک در مقایسه با نیروهای سنگین به میزان قابل توجهی کمتر موجب تحلیل ریشه دندان شده بودند. همچنین در فاصله 8 تا 12 هفته تحلیل به میزان زیادی افزایش یافته بود. حتی نیروهای سبک با آنکه در طول 8 هفته اول موجب تحلیل ناچیز ریشه شده بودند اما در فاصله 8 تا 12 هفته میزان تحلیل ریشه در آنها افزایش یافته بود.

محققان نتیجه گرفتند که علت این امر میتواند به افزایش فعالیت استئوکلاستها بعد از 8 هفته مرتبط باشد. تحقیقات دیگر نیز تا حدودی به این نتایج دست یافتند به طوری که در بعضی منابع احتمال افزایش تحلیل ریشه در صورت وارد شدن نیروی سنگین به دندانها رابه میزان 11.59 برابر و بعضی دیگر از منابع این میزان را 9 برابر اعلام کرده اند.

در مورد جهت اعمال نیرو نیز تحقیقات صورت گرفته در سال 2005 بیان میکنند که نیروهای extrusive ( که موجب حرکت دندان به سمت خارج میشوند) موجب تحلیل بسیار ناچیز ریشه میشوند در حالی که در مورد نیروهای intrusive ( که موجب حرکت دندان به سمت داخل ) میشوند میزان تحلیل ریشه به میزان زیادی افزایش میابد.

عوامل تشدید کننده تحلیل ریشه دندان

در کنار عوامل ذکر شده مربوط به نیروهای ارتودنسی ، ریسک فاکتورهای مرتبط با بیمار نسبت به این عوامل ارتودنتیک میتواند تاثیرات به مراتب بیشتری بر تحلیل ریشه داشته باشد که به برخی از آنها اشاره میکنیم. سابقه و تاریخچه تحلیل ریشه دندان, شکل ریشه دندان, عوامل ژنتیکی, بیماریها, مشکلات سیستمیک, مصرف مواد مخدر, هایپوتیروییدیسم ( کم کاری تیرویید ), آسم, میزان تراکم استخوان آلوئولار, سابقه وارد شدن ضربه و تروما به دندانها, درمانهای اندو صورت گرفته بر روی دندان, سن و جنس بیمار. امروزه روی نقش ژنتیک بر تحلیل ریشه دندان در ارتودنسی تاکید زیادی می شود.چندین ژن به عنوان مسئول این پدیده شناخته شده اند و اگر فرد این ژن ها را داشته باشد،مستعد تحلیل ریشه خواهد بود.

همانطور که اشاره شد پارامترهای فراوانی روی تحلیل ریشه دندان موثرند و چون این  فرآیند، بدون علامت است از اینرو تصاویر رادیوگرافیک بهترین راه برای تشخیص وجود و همچنین شدت آن هستند. خصوصا رادیوگرافیهایی که به منظور کنترل 6 تا 12 ماه بعد از آغاز درمان ارتودنسی تهیه میشوند. زمانی که متخصص ارتودنسی متوجه تحلیل ریشه دندان ناشی از ابزار های ارتودنسی میشود با توقف حرکت دندانها به مدت 2 تا 3 ماه با استفاده از passive arch wire این تحلیل را کاهش میدهد. با این وجود اگر تحلیل بسیار شدید باشد ممکن است نیاز شود درمان نیمه کاره رها شود.

یک نمونه درمانی

در نمونه درمانی زیر یک مورد غیر طبیعی را میبینیم که با وجود آنکه تنها 4 ماه از آغاز درمان گذشته تحلیل ریشه دندان به میزان بسیار شدید رخ داده و منجر به این شد که متخصص ارتودنسی درمان را متوقف کند.

بهرحال به ندرت می توان یک درمان ارتودنسی را تنها عامل رخداد چنین واقعه ای قلمداد کرد؛با اینحال لازم است یک متخصص ارتودنسی با در نظر گرفتن شرایط سیستمیک بیماران و همچنین معاینات برنامه ریزی شده ،وضعیت دندانها را به طور مرتب مورد مورد بررسی قرار داده و در صورت لزوم اقدامات لازم را انجام دهد.

اینکه توصیه می شود درمان ارتودنسی خود را حتما تحت نظر متخصص ارتودنسی آغاز نمایید،به این دلیل می باشد که متخصص ارتودنسی روال برخورد با این مشکلات حین ارتودنسی را آموخته است و در صورتی که این موضوع رخ دهد، قادر به مقابله با این مشکلات خواهد بود.